درباره طالبان زیاد نبشته شده است اما در این نگاره فقط گوشه هایی از طرز حکومت استبدادی طالبان در عمل و به طور عینی در ولایت هرات به رشته نگارش درآمده است؛ بی شک که می تواند ماهیت واقعی این گروه را در عمل هویدا سازد.
مقدمه
از طالبان پدیده مبهم و پیچیده ای ساخته اند تا در راستای اهداف منطقه ای، بین المللی و داخلی خود بهتر از آنها استفاده کنند. تجارب تلخ نشان داده است که بار جنگ و ناامنی و بی ثبات سازی کشور توسط طالبان بیشتر از همه کمر مردم فقیر و مظلوم افغانستان را شکسته است. برای شناخت طالبان نیاز به درک و تحلیل استراتژیک منطقوی و بین المللی می باشد زیرا ضـرورت وجـودی طالبان با اهداف استراتژیک منطقوی پاکستان، عربستان سـعودی، انگلیس، آمـریکا و هـم پیمانـان آنها گـره خورده است.
در این نوشته مختصر به ابعاد بین المللی و منطقوی طالبان پرداخته نشده است بلکه بیشتر به عملکر واقعی و اجرایی طالبان در هرات اختصاص دارد. معلومات و مطالب این نوشته در زمان حکومت طالبان بر مبنای مشاهدات عینی نویسنده، مشاهدات عینی کسانی که در آن دوره زندگی می کردند، مصاحبه با هراتیان و اخبار رادیو و روزنامه همان وقت استوار می باشد.
مطالب این اثر به مثابه مشتی نمونه خروار می تواند چهره واقعی طالبان و ماهیت حکومت استبدادی آنان را آشکار سازد. همچنان از لابلای معلومات متذکره می توان به مظلومیت و محرومیت مردم هرات در آن دوره پی برد. امیدوارم اثر حاضر بتواند ماهیت اصلی این گروه را برای خوانندگان روشن سازد و به مردم کشور آگاهی فشرده های ارایه کند. در آخر از خوانندگان محترم آرزومند هستم که از انتقادات و پیشنهادات سازنده خود دریغ نورزند.
ورود طالبان به شهر هرات
پس از شکست آخرین مقاومت قوای مشترک هرات و کابل در برابر هجوم برق آسای نیروهای طالبان در منطقه شاه بید ادرسکن زمینه ورود طالبان به شهر هرات فراهم شد. سران حکومت محلی هرات و هیات بلند رتبه دولت برهان الدین ربانی بعد از متواری شدن قوای موصوف روحیه خود را از دست دادند. از شهر و مردم و امکانات وافر نظامی و اقتصادی دفاع نکردند؛ هزاران نیروی مسلح را بیسرنوشت رها کرده و به فکر نجات جان خود شدند. آنان در شب سه شنبه 14 سنبله 1374 خورشیدی به کشور ایران فرار کردند. طالبان بدون هیچگونه مقاومتی وارد شهر شدند. فقط در پایان شب فیر گلوله هایی برای لحظاتی کوتاه سکوت را شکست.
سیمای عمومی شهر در روز سه شنبه نخستین روز ورود طالبان از قول شاهد عینی: ساعت هشت و نیم صبح بود که از منزلم واقع درپای مسجد جامع بزرگ هرات بیرون شدم و جهت دیدن اوضاع در سرک های شهر به گردش آغاز کردم.
در مقابل قوماندانی امنیه برای نخستین بار چشمم به چهره یک جنگجوی طالب که با مندیل سیاه، پیراهن بلند و تنبان گشاد ملبس بود، افتاد. تویوتاهای مزین با مرمی های راکت خبر از حرکت نظامی جدید و جنگ سرعتمند دیگری می داد. دوره دسته های مسلح پیاده گرد و سنگرنشین مجاهدان و تانک های سنگین و زیلهای کند روسی به سر رسیده بود. طالب راکت به دوش و شلاق به دست تویوتا سوار در حقیقت سنبل نبردی تازه و مرحله جدیدی بود.
در مراکز حساس و مهم شهر تعدادی از این قوا مستقر شده بودند. در کنار درب غند نظم جهادی که تا دیروز مرکز فرماندهی نیروهای امنیتی و نظامی فعال شهر محسوب می شد و هزاران نیروی مسلح در اختیار داشت، فقط یک نفر طالب نوجوان نشسته بود و از مجاهدان مسلح سابق اثری دیده نمی شد. در جنوب دفتر ولایت هرات به تعداد 20 نعش بیجان نیروهای بیسرنوشت کابلی به روی زمین افتاده بودند که شب هنگام حین ورود طلبه ها از نابلدی به قتل رسیده بودند.
مردم شهر هرات با حیرت و تعجب به بازارها ریخته و قوای پراکنده و گرد زده طالبان را تماشا می کردند. از وقوع بسیار سریع حوادث جاری گیج و منگ به نظر می آمدند. اگرچه به غم شکست قوماندان های سابق نبوده و از حکومت مجاهدان دل خوشی نداشتند؛ لیکن از قوای طالبان احساس بیگانگی می کردند. شوخی کنان باهم می گفتند که چگونه اردو و پشتو یاد گیریم. قندهاری های ساکن شهر هری خوش و خندان در جاده ها موتر دوانی می کردند و با طالبان همکاری مستقیم داشتند.
بیشتر دوکان های بازار شهر بسته بود. بعد از چاشت دوکانی را باز ندیدم. دیگرگاهان بازارها خلوت شده بود. مردم بسیار خسته و افسرده معلوم می شدند. مثل اینکه اندکی به خود آمده و به حال و آینده می اندیشیدند. از چهره های خاک زده و رنجور شان هویدا بود که به آینده هیچ اعتمادی ندارند. به نظر می آمد که از زیر ناودان بر خاسته و در زیر شرشره نشسته اند. از صحبت با اقوام و خویشان چنین بر می آمد که زنان و دختران تحصیل کرده از همه بیشتر نگران بودند. در این روز هیچ نوع درگیری و ناامنی رخ نداد. مردم هرات در یک نوع سکوت، ابهام و سردرگمی روز را به شب رساندند.
در شهر آوازه بود که دو لب شاهراه هرات تا ادرسکن و ادرسکن گرشک پر از اجساد کشته گان هراتی و کابلی است؛ آنان در جنگ با طالبان کشته شدند؛ کسی از ترس طالبان جرات جمع آوری و دفن این اجساد را ندارد. این سنگدلی و بیرحمی طالبان در پایان روز بر ترس و نگرانی مردم بسی افزوده بود.
آغاز حکومت طالبان در هرات
پس از ورود طالبان به شهر هرات نظم حکومت سابق به کلی بهم ریخته بود و در حدود 11 تا 12 هزار قوای مسلح قول ارتش، قوای چهار زرهدار، لوای سرحدی، غند نظم جهادی، فرقه هفده، فماندهی امنیت و ماموریت های نواحی شهری به سبب فرار سران نظامی و حکومتی هرات متلاشی شده بودند.
در گام نخست شورای علمای هرات (که در زمان اسمعیل خان از وفادارترین و نزدیکترین کانون دینی به حکومت محلی این ولایت محسوب می شد و رییس آن از مدافعان مجاهدان بود)، پیشتر از همه به استقبال طلبه ها شتافت و مولوی خداداد به نمایندگی از شورا، وفاداری خود را به طالبان اعلان نمود.
برنامه حکومت طالبان با صدور اطلاعیه های رادیویی به سمع مردم هرات رسانده می شد. به تاریخ 15 برج سنبله 1374 اطلاعیه 6 ماده ای توسط شورای مشترک علمای هرات و طالبان از طریق رادیو هرات پخش شد که متن آن به شرح زیر است:
1. هیچ کس حق ندارد به طور انفرادی و هیات به بهانه تلاشی (بازرسی) داخل منزل مردم شود.
2. هیچ کس حق ندارد بدون اجازه ولایت موتر شخصی کسی را بگیرد و اگر گرفته باشد باید دوباره به مالکش بر گرداند.
3. مامورتن و کارکنان دولتی مکلفیت دارند از اموال و دارایی اداره مربوطه خود توسط نوکریوال محافظت کنند.
4. امنیت شهر از طرف برادران طلبه کرام گرفته می شود و قابل تشویش و نگرانی نیست.
5. جزیی ترین مداخله به اموال شخصی و دولتی پیگرد شرعی دارد.
6. قیود شبگردی از ساعت 9 بجه شب تا ساعت 4 صبح بر قرار است.
اطلاعیه شورای عالی طلبه ها: تمام معلمان و متعلمان مرد مکاتب از روز پنجشنبه 16 برج سنبله 1374 بر سر درس و تعلیم خود حاضر شوند.
چنانکه از متن اعلامیه پیداست، طالبان به طور رسمی زنان و دختران را از حق تعلیم و تعلم در مکاتب محروم کردند. این اطلاعیه قلوب زنان و دختران هراتی را که به علم، معارف و تحصیل عشق میورزیدند نه تنها شکست؛ بلکه تمام امیدهای آنان را به یاس مبدل کرد.
ابلاغیه شورای نظامی طلبه ها: تمام کارکنان نظامی و ملکی روز پنجشنبه 16 برج سنبله بر سر وظایف خود حاضر شوند، در غیر آن مطابق قانون با آنها برخورد می شود.
اطلاعیه طلبه های کرام و ریاست محاکم
1. تمام مامورین قضایی شهر و ولسوالی ها برسر وظایف خود حاضر شوند.
2. عارضتن محترم از تقدیم عرایض حقوقی خود تا 15 روز خودداری کنند.